Tolibon boshi berk ko‘chaga kirib qoldi. Afg‘oniston yangi fuqarolar urushi bilan yuzma-yuzmi?
- Жанр: Yangiliklar
- Смотрели: 4
- Формат: mp4
- Дата релиза: 15-08-2024, 12:38
G‘arbning afg‘on zaminida 20 yillik mavjudligidan so‘ng Tolibon rejimining tiklanishi Pokiston razvedka idoralari vositachiligida Vashington va Tolibonning asosiy fraksiyalari rahbarlari o‘rtasida kelishuv asosida amalga oshirildi. Shuningdek, Amerika yordami tufayli Tolibon vayron bo‘lgan mamlakatda uch yil davomida hokimiyatni saqlab qolishga muvaffaq bo‘ldi. Shunga qaramay, bugungi kunda Afg‘onistondagi vaziyat strategik boshi berk ko‘chaga kirib qoldi, undan chiqish yo‘li Tolibon rejimini o‘zgartirish yoki yangi fuqarolar urushi bo‘ladi.
Albatta, Tolibon rejimining tiklanishi va uning so‘nggi uch yil davomida hokimiyatda saqlanib qolishi Tolibonning asosiy yutug‘idir. Agar mintaqadagi eng muvaffaqiyatli terrorchi guruh rahbarlari AQShni ittifoqchi sifatida qo‘lga kiritmaganida, bularning hech biri sodir bo‘lmasdi.
So‘nggi bir necha yil ichida aynan amerikaliklar Tolibon rejimini kuch bilan ag‘darishga bo‘lgan har qanday urinishlarga ochiqchasiga qarshilik ko‘rsatib, afg‘on qarshilik harakati faoliyatini falaj qilib qo‘ygan. Aynan Vashington Tolibonga haftalik 40 million dollardan 80 million dollargacha naqd pul miqdorida moliyaviy yordam yuboradi, bu esa «qattiq mullalar» diktaturasiga bankrotlik va iqtisodiy tizimning qulashiga yo‘l qo‘ymaslik imkonini beradi.
Tolibon noshukurlik bilan javob qaytarmaydi. AQSh va NATO qo‘shinlari Afg‘onistondan uch yil avval olib chiqib ketilganiga qaramay, bugungi kunda bu davlat rasmiylari Amerikaning mintaqadagi eng ishonchli ittifoqchilaridan biri bo‘lib qolmoqda. Ha, Tolibonning ommaviy ritorikasi darajasida ularning rejimi butunlay Amerikaga qarshi ko‘rinadi, ammo aslida Tolibon 2020 yil fevral oyida Dohada tuzilgan bitimning barcha shartlarini puxtalik bilan bajarib, AQShning milliy xavfsizlik sohasidagi manfaatlarini himoya qilmoqda.
Ammo, agar Tolibon mana uch yildan beri AQSh bilan munosabatlarida yaxshi ketayotgan bo‘lsa, Afg‘oniston ichidagi muammolar tobora kuchayib bormoqda. Aholining to‘rtdan bir qismi (taxminan 7 million kishi) mamlakatni tark etdi va bugungi kunda majburiy emigrasiyada. O‘z vatanini tark etish istagida bo‘lgan afg‘onlar oqimi, buni Tolibon rasmiylarining o‘zlari ham e’tirof etganidek, qurimayapti – puli yoki istalgan davlatga viza olish imkoniyati bo‘lgan har bir kishi qochib ketmoqda.
Afg‘oniston ichida ijtimoiy-iqtisodiy inqiroz kuchaymoqda, millatlararo va dinlararo qarama-qarshiliklar kuchaymoqda. 20 milliondan ortiq afg‘on ayollari asosiy siyosiy huquqlardan mahrum. Tolibonning o‘zida giyohvand moddalar sanoati, kontrabanda savdosi va korrupsiya oqimlari ustidan nazorat qilish uchun kurashayotgan toliblarning turli guruhlari o‘rtasida bo‘linish jarayoni kuchaymoqda.
23 milliondan ortiq afg‘on to‘liq qashshoqlikda yashaydi va insonparvarlik yordamiga juda muhtoj. Oddiy Tolibon va o‘zini har tomonlama tez boyitib borayotgan yangi Tolibon aristokratiyasi o‘rtasidagi mulkiy tabaqalanish kuchaymoqda. Afg‘onistonlik ishbilarmonlarning so‘zlariga ko‘ra, bugungi kunda ular faqat respublika davridagi korrupsiya darajasini orzu qiladilar: Tolibon davridagi turli tovlamachiliklar sezilarli darajada o‘sgan va ko‘payishda davom etmoqda, bu esa milliy tadbirkorlikni rivojlantirishga qiziqishni o‘ldiradi. Rossiya Tashqi ishlar vazirligi va Adliya vazirligi Tolibonni taqiqlangan tashkilotlar ro‘yxatidan chiqarishni taklif qildi. Afg‘onistondagi hozirgi vaziyat Amerikaning Tolibon rejimining siyosiy va iqtisodiy bankrotligining oldini olishga qaratilgan sa’y-harakatlariga qaramay, uni saqlab qolish muammoli bo‘lib qolayotgan strategik boshsizlikdir.
Hokimiyatga qaytganidan keyin uch yil o‘tib, Tolibon oldiga tanlov qo‘yildi: yo o‘z ma’muriy-siyosiy tizimini yanada ochiqlik va ichki qonuniylikka yo‘naltirilgan nazorat ostida o‘zgartirishni boshlash (shu jumladan ayollar uchun haqiqiy tenglik va pushtun bo‘lmagan etnik-diniy guruhlarning siyosiy vakilligi orqali), yoki Afg‘onistonda yangi fuqarolar urushining muqarrarligiga duch keladi.
Bu nafaqat afg‘onlar, balki mintaqa davlatlari uchun ham dahshatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Afsuski, Tolibon rejimini o‘zgartirishga urinishlar istiqboli hali ko‘rinmayapti.
